In deze digitale tentoonstelling laat curator Roel Bekker zien hoe de rijksdienst zich in de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Wat hebben de coronacrisis, de toeslagenaffaire en thema’s als klimaat en stikstof betekend? We kijken terug op onrustige jaren, zowel in de ambtelijke dienst, die sterk groeide, als in de politiek. Wat kunnen we hieruit leren?

Intussen geeft de tentoonstelling inzicht in bijna 60 jaar ontwikkeling van de rijksdienst. In 2017 verscheen al een digitale geschiedschrijving van 50 jaar rijksdienst en nu is de tentoonstelling verder uitgebreid. In 2017 dachten we dat alles redelijk onder controle was; dat de rijksdienst een zekere stabiliteit had gekregen. Maar anno 2025 is daarvan in ieder geval geen sprake.

Curator Roel Bekker

Interviews

Voor de tentoonstelling heeft Roel Bekker gesproken met Hans van der Vlist (vml. topambtenaar), Bernard ter Haar (vml. topambtenaar), André Bosman (vml. lid van de Tweede Kamer en voorzitter van de Tijdelijke Commissie Uitvoeringsorganisaties) en Paul ’t Hart (hoogleraar bestuurskunde). 

De tentoonstelling is een initiatief van het programma Kennis van de Overheid (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninksrijksrelaties)

Leeswijzer

Deze aanvulling bestrijkt de periode 2018-2024. Door de tijdlijn open te klappen, worden de relevante gebeurtenissen zichtbaar met de documenten die daarbij horen. Daarna volgen de interviews. Een trailer van de gesprekken is hieronder alvast te bekijken. De aanvulling sluit af met enkele documenten, waaronder een dwarsoverzicht van de ontwikkelingen op het gebied van de bedrijfsvoering binnen de rijksdienst en een actueel essay van de curator. Daarna kunt u de eerste tentoonstelling zien, zoals deze in 2017 gepresenteerd is.

0:00
0:00
/
0:00

Tijdlijn: Naar een betere overheid na het toeslagenschandaal 2018-2024

Interview Hans van der Vlist

Hans van der Vlist was onder meer SG van het ministerie van OCW en gedurende een periode waarnemend SG bij het ministerie van J&V. Aan vereenvoudiging van regelgeving is volgens hem nog nagenoeg niks gebeurd, vertelt hij in het interview. Hij vindt dat het een permanente efficiency-opdracht zou moeten zijn om de overheid lean & mean te houden.

Bekijk hieronder de video van het gesprek.

0:00
0:00
/
0:00

Interview Bernard ter Haar

Bernard ter Haar vervulde diverse functies bij het ministerie van Financiën, waaronder directeur Financiële Markten, daarna was hij DG bij VROM en SZW. Hij noemt de slagkracht van de rijksdienst in de afgelopen jaren, op tal van terreinen, gebrekkig. Dit komt volgens hem mede door een gebrek aan politieke aansturing. Ter Haar ziet mogelijkheden voor de ambtenarij om de handschoen veel meer op te pakken.

Bekijk hieronder de video van het gesprek.

0:00
0:00
/
0:00

Interview André Bosman

André Bosman was Tweede Kamerlid in de periode 2010-2021. In 2020 werd hij voorzitter van de Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties (TCU). Hij bespreekt welke rol de uitvoeringspraktijk in politieke besluitvorming zou moeten spelen en hoe het hem als voorzitter van de TCU is vergaan, zowel tijdens het onderzoek als daarna. De TCU onderzocht de oorzaken van problemen bij uitvoeringsorganisaties en het verlies van de menselijke maat daarbij.

Bekijk hieronder de video van het gesprek.

0:00
0:00
/
0:00

Wetenschappelijke reflectie in gesprekvorm

Op basis van de samengestelde tijdlijn en zijn essay gaat curator Roel Bekker in gesprek met hoogleraar bestuurskunde Paul ’t Hart, om van hem een reflectie te horen op de inhoud van de geüpdate tentoonstelling. Paul pleit onder meer voor leren van successen: waar moeten we meer van krijgen binnen de overheid, en dan is de vraag: hoe krijg je dat voor elkaar?!

Bekijk hieronder de video van het gesprek.

0:00
0:00
/
0:00

Aanvullende perspectieven

Onder meer ontwikkelingen op het gebied van PIOFAHC (personeel, ict, organisatie, financiën, facilities, huisvesting, communicatie) en veranderingen in de omvang, zijn (ook) sinds 2017 op de organisatie en het functioneren van de rijksdienst van invloed geweest. Andere aanvullende perspectieven op de vernieuwsingacties en onderzoeken in de tijdlijn zijn te verkrijgen via een een bijgewerkte bibliografie.

Essay: een reflectie door de curator op de laatste jaren (2018-2024)

Curator Roel Bekker blikt in een essay terug op de ontwikkeling van de rijksdienst in het recente verleden. Hij benoemt het onvermogen om hardnekkige problemen aan te pakken, maar schetst ook toekomstperspectief.

Roel Bekker

Introductie

50 jaar vernieuwing rijksdienst. Een overzicht van de grote veranderingen die de rijksdienst heeft ondergaan. Vele zaken hebben daarbij een rol gespeeld: maatschappelijke en politieke ontwikkelingen, beleidsveranderingen en nieuwe stelsels, crises en incidenten, de Europese Unie en andere internationale ontwikkelingen, de introductie van ICT, ingrijpende reorganisaties et cetera. Vaak ging het goed, maar soms ook niet, wondermiddelen bleken niet beschikbaar. De rijksdienst heeft laten zien dat zij veel aan kan. De tentoonstelling, ontwikkeld onder supervisie en met inbreng van oud-SG Roel Bekker, geeft via een aantal ‘ramen’ een beeld van de vele veranderingen. Interessant om kennis van te nemen, vooral met het oog op de toekomst. Want één ding is zeker: de uitdagingen voor de rijksdienst blijven groot.

Tijdlijn rijksbrede vernieuwingsacties 1967-1976

Tijdlijn rijksbrede vernieuwingsacties 1977-1986

Wolter Lemstra

Interview Wolter Lemstra

Wolter Lemstra was secretaris-generaal van de ministeries van CRM (1982), WVC (1982-1985) en VROM (1985-1991) en lid van de Eerste Kamer (1999-2007).

Wolter Lemstra laat zijn licht schijnen over de manier waarop veranderingen in de rijksdienst tot stand komen. Wat betreft de toekomst pleit hij voor een rijksdienst die erin slaagt opvattingen en denkkracht uit de samenleving een plek te geven in het overheidsbeleid.

Bekijk de video met hoogtepunten uit het gesprek. De volledige versie van het interview is hier te bekijken.

Herman Tjeenk Willink

Interview Herman Tjeenk Willink

Herman Tjeenk Willink was regeringscommissaris voor de Reorganisatie van de Rijksdienst (1982-1986), lid/voorzitter van de Eerste Kamer (1987-1997) en vicepresident van de Raad van State (1997-2012).

Herman Tjeenk Willink is van mening dat de organisatie van de rijksdienst niet los gezien kan worden van een aantal problemen in het politieke systeem en de democratische rechtsorde. Hij benoemt deze problemen en schetst een aantal oplossingsrichtingen.

Bekijk de video met hoogtepunten uit het gesprek. De volledige versie van het interview is hier te bekijken.

Tijdlijn rijksbrede vernieuwingsacties 1987-1996

Hans Wiegel

Interview Hans Wiegel

Hans Wiegel was lid van de Tweede Kamer (1967-1977 en 1981-1982), minister van Binnenlandse Zaken (1977-1981), Commissaris van de Koningin in Friesland (1982-1994) en lid van de Eerste Kamer (1995-2000).

Hans Wiegel vertelt over zijn ervaringen als kamerlid en minister van Binnenlandse Zaken. Ook blikt Wiegel terug op de activiteiten van de commissie die zich onder zijn voorzitterschap boog over de structuur en het functioneren van de rijksdienst.

Bekijk de video met hoogtepunten uit het gesprek. De volledige versie van het interview is hier te bekijken.

Tijdlijn rijksbrede vernieuwingsacties 1997-2006

Lex van den Ham

Interview Lex van den Ham

Lex van den Ham was plaatsvervangend secretaris-generaal bij het ministerie van VWS (2001-2004) en directeur-generaal Andere Overheid bij het ministerie van BZK (2004-2007).

Lex van den Ham vertelt wat de aanleiding was voor het Programma Andere Overheid (PAO). Ook heeft hij het over de opbrengsten van het programma. Als belangrijkste uitdaging voor de rijksoverheid noemt Van den Ham het verbeteren van de interactie tussen de bureaucratie en de burger.

Bekijk de video met hoogtepunten uit het gesprek. De volledige versie van het interview is hier te bekijken.

Tijdlijn rijksbrede vernieuwingsacties 2007-2017

Wim Kuijken

Interview Wim Kuijken

Wim Kuijken was secretaris-generaal van de ministeries van Binnenlandse Zaken (1995-2000), Algemene Zaken (2000-2007) en Verkeer en Waterstaat (2007-2009) en is thans Deltacommissaris.

Als deltacommisaris vervult Wim Kuijken een bijzondere functie waarin hij partijen bij elkaar brengt. In dit interview vertelt hij wat de waarde van een dergelijke functie is. Ook blikt hij terug op zijn jaren als secretaris-generaal en zijn inspanningen om de rijksdienst te verbeteren.

Bekijk de video met hoogtepunten uit het gesprek. De volledige versie van het interview is hier te bekijken.

Perspectieven

Naast de rijksbrede vernieuwingsacties in de tijdlijn zijn ook andere ontwikkelingen van invloed geweest op de organisatie en het functioneren van de rijksdienst. Deze ontwikkelingen worden beschreven in een aantal 'ramen'.

Wijzigingen op het gebied van PIOFAHC (personeel, ict, organisatie, financiën, facilities, huisvesting, communicatie), de wisselwerking tussen politiek en organisatie, reorganisaties binnen de departementen en veranderingen in de omvang van de rijksdienst hebben het aanzien van de rijksdienst veranderd. Al deze 'ramen' geven zicht op de belangrijkste ontwikkelingen op deze terreinen in de periode 1967-2017. Ook is een bibliografie beschikbaar.

Helicopterview: reflectie door de curator

Curator Roel Bekker blikt terug op vijftig jaar vernieuwing rijksdienst en noemt een aantal uitdagingen voor de rijksdienst van de toekomst.

Wederom geen wonder deze morgen. De titel van een gedicht van Ramsey Nasr en een uitspraak die zeker ook van toepassing is op de vernieuwing van de rijksdienst. Het moment waarop de rijksdienst op wonderbaarlijke wijze plotseling voldeed aan alle verwachtingen is nooit gekomen en zal zich ook in de toekomst waarschijnlijk niet voordoen. Toch is er in vijftig jaar veel veranderd. In deze beschouwing wordt teruggeblikt op deze veranderingen en is er aandacht voor toekomstige uitdagingen.

Wetenschappelijke reflectie

Essay van de NSOB waarin wordt gereflecteerd op de inhoud van de tentoonstelling.

De onderzoekers van de Nederlandse School voor het Openbaar Bestuur (NSOB) hebben naar aanleiding van de tentoonstelling een essay geschreven over de verandering van de rijksdienst. In het essay wordt beschreven welke pogingen tot verandering zijn ondernomen en hoe de rijksoverheid de afgelopen 50 jaar daadwerkelijk veranderd is.