Omvang en samenstelling personeelsbestand
De omvang van het personeelsbestand van de overheid is regelmatig onderwerp van gesprek. Zowel in het politieke debat als bij beleidsmakers, in de pers en onder burgers. In de loop van de jaren zijn er schommelingen te zien. In tijden van bezuinigingen en taakstellingen neemt het in omvang af, in tijden van hoogconjunctuur groeit het personeelsbestand van de overheid veelal mee met de rest van de economie.
Aantal fte per sector
| Rijk | Gemeenten | Provincies | Waterschappen | Gemeenschappelijke Regelingen | Rechterlijke Macht | Defensie | Politie | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2015 | 109,2 | 129,6 | 10,0 | 9,4 | 33,8 | 3,2 | 56,7 | 62,0 |
| 2016 | 109,6 | 128,8 | 9,6 | 9,4 | 36,7 | 3,1 | 55,9 | 62,2 |
| 2017 | 110,6 | 129,9 | 9,6 | 9,3 | 40,1 | 3,3 | 55,9 | 61,5 |
| 2018 | 113,5 | 131,9 | 9,8 | 9,6 | 42,2 | 3,3 | 56,6 | 61,6 |
| 2019 | 119,2 | 138,4 | 10,1 | 9,9 | 41,7 | 3,3 | 58,0 | 62,0 |
| 2020 | 125,4 | 142,8 | 10,6 | 10,3 | 43,8 | 3,4 | 59,7 | 62,5 |
| 2021 | 131,1 | 148,0 | 11,0 | 10,5 | 44,2 | 3,4 | 60,7 | 63,1 |
| 2022 | 138,4 | 155,9 | 11,4 | 10,9 | 44,1 | 3,5 | 60,9 | 63,2 |
De beste maat voor de personeelsomvang van de overheid is niet het aantal personeelsleden maar het arbeidsvolume. Om het arbeidsvolume te berekenen worden alle deeltijdbanen omgerekend naar voltijdbanen. Een flink deel van de personeelsleden werkt immers in deeltijd, zo is verder op deze pagina te zien.
Tussen 2015 en 2022 is het openbaar bestuur met bijna 69 duizend voltijdbanen gegroeid, dat staat gelijk aan een toename met 22 procent. Binnen het openbaar bestuur groeide de sector Rijk verhoudingsgewijs het sterkst: met 30 duizend voltijdbanen, ofwel 25,7 procent in 8 jaar tijd. Ook de gemeenten kenden een substantiële groei van ongeveer 26 duizend voltijdbanen (18,1 procent).
Politie, defensie en de Rechterlijke Macht groeiden beduidend minder hard, daar nam het aantal voltijdbanen in dezelfde periode toe met 5,7 duizend voltijdbanen, ofwel 5,5 procent.
Samenstelling personeelsbestand: deeltijd
Er is ook veel belangstelling voor de samenstelling van het personeelsbestand van de overheid. De overheid heeft een voorbeeldrol: voor de legitimiteit van de overheid is het goed als het personeelsbestand een afspiegeling vormt van de bevolking, van de burgers aan wie de overheid haar diensten verleent. Op deze pagina besteden we aandacht aan het aandeel vrouwen in de overheidsdienst, de gemiddelde leeftijd en de migratieachtergrond van werknemers.
Aandeel personen werkzaam in deeltijd (%)
| 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rijk | 27,4 | 27,9 | 28,3 | 28,6 | 28,3 | 28,2 | 27,7 | 27,3 |
| Gemeenten | 40,7 | 40,9 | 41 | 41,1 | 41,2 | 40,9 | 40,3 | 40,2 |
| Provincies | 37,8 | 37,9 | 37,8 | 37,8 | 37,9 | 38,1 | 38 | 38,2 |
| Waterschappen | 23,9 | 24,6 | 24,7 | 24,6 | 24,5 | 25,2 | 25,4 | 25,2 |
| Gemeenschappelijke Regelingen | 41,1 | 41,7 | 42 | 42,8 | 43,2 | 43,8 | 44 | 44,7 |
| Rechterlijke Macht | 34,9 | 34,8 | 33,7 | 34 | 33 | 31,8 | 30,4 | 28,9 |
| Defensie | 4 | 4,1 | 4,3 | 5,2 | 5,8 | 6,1 | 5,9 | 6 |
| Politie | 21 | 21,2 | 21,4 | 21,4 | 21,4 | 21,1 | 20,7 | 20,2 |
In de grafiek is te zien dat het aandeel deeltijders bij gemeenten, provincies en gemeenschappelijke regelingen relatief hoog is: ongeveer 40 procent van de medewerkers werkt in deeltijd. Bij de politie en met name bij defensie wordt veel minder in deeltijd gewerkt: van het militair personeel werkte in 2021 slechts 6 procent in deeltijd.
Wat ontwikkeling betreft lijkt de groei van het deeltijdwerk zich enigzins gestabiliseerd te hebben, alleen bij de gemeenschappelijke regelingen is sprake van een duidelijke stijging tussen 2015 en 2022. Bij de rechterlijke macht daalde het aandeel deeltijders.
Aandeel vrouwen (%)
| 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rijk | 44,3 | 45,3 | 45,9 | 46,5 | 47,2 | 48,3 | 49,1 | 50,0 |
| Gemeenten | 49,1 | 49,8 | 50,7 | 51,4 | 52,2 | 53,0 | 53,6 | 54,4 |
| Provincies | 43,9 | 44,2 | 44,9 | 45,5 | 46,3 | 46,9 | 47,6 | 48,4 |
| Waterschappen | 28,3 | 28,6 | 28,5 | 29,3 | 29,9 | 30,0 | 30,3 | 30,7 |
| Gemeenschappelijke Regelingen | 47,2 | 48,2 | 48,8 | 49,8 | 50,4 | 51,7 | 52,4 | 53,2 |
| Rechterlijke Macht | 57,3 | 57,6 | 58,8 | 59,6 | 59,8 | 60,4 | 60,4 | 60,8 |
| Defensie | 13,6 | 13,8 | 14,2 | 14,9 | 15,6 | 16,3 | 16,9 | 17,7 |
| Politie | 35,2 | 35,6 | 36,0 | 36,5 | 37,0 | 37,6 | 38,5 | 39,2 |
De langjarige trend dat er steeds meer vrouwen bij de overheid werken zet zich voort. In vrijwel alle sectoren nam het aandeel vrouwen tussen 2015 en 2022 toe, in een flink aantal sectoren met meer dan 10 procent (Rijk, gemeenten, provincies, gemeenschappelijke regelingen en politie).
De rechterlijke macht wijkt enigzins af. Daar is het aandeel vrouwen hoger dan in enige andere overheidssector (bijna 61 procent van de medewerkers in 2022 was vrouw) en steeg minder snel dan elders. Het omgekeerde beeld geldt voor defensie: daar werken verhoudingsgewijs het minste aantal vrouwen (17,7 procent), maar was de toename tussen 2015 en 2022 met 30,1 procent juist erg hoog.
Gemiddelde leeftijd
| Rijk | Gemeenten | Provincies | Waterschappen | Gemeenschappelijke Regelingen | Rechterlijke Macht | Defensie | Politie | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2015 | 47,5 | 48,3 | 49,3 | 47,9 | 47,3 | 49,9 | 38,6 | 44,9 |
| 2016 | 47,4 | 48,4 | 49,5 | 48,1 | 47,6 | 50,6 | 38,9 | 45,1 |
| 2017 | 47,5 | 48,2 | 49,5 | 48,3 | 47,7 | 50,5 | 39,1 | 45,4 |
| 2018 | 47,4 | 48,1 | 49,2 | 48,2 | 47,7 | 50,8 | 39,1 | 45,4 |
| 2019 | 47 | 48 | 48,9 | 48,1 | 47,6 | 51 | 39,2 | 45,3 |
| 2020 | 46,4 | 47,6 | 48,6 | 47,9 | 47,4 | 51 | 39,1 | 45,3 |
| 2021 | 46,1 | 47,4 | 48,3 | 47,8 | 47,3 | 51 | 39,1 | 44,8 |
| 2022 | 45,8 | 47,1 | 48,1 | 47,7 | 47,1 | 51,1 | 39,3 | 44,4 |
De gemiddelde leeftijd van het overheidspersoneel is - in vergelijking met de marktsector - relatief hoog. In het openbaar bestuur waren medewerkers gemiddeld genomen tussen de 46 en 51 jaar in 2022. Bij de politie was men wat jonger: de gemiddelde medewerker was 44,4 jaar oud. De gemiddelde leeftijd bij Defensie was 39,3 jaar.
In de afgelopen decennia is het personeelsbestand van de overheid gemiddeld steeds ouder geworden. Die ontwikkeling is in de afgelopen jaren omgeslagen in een verjonging. Die lagere leeftijd is mede het gevolg van de sterke groei van het personeelsbestand: de gemiddelde leeftijd van instromers is beduidend lager dan die van zittend personeel. Bovendien gingen er, als gevolg van de vergrijzing in afgelopen jaren, veel oudere werknemers met pensioen.
Aandeel personen met niet-westerse migratieachtergrond (%)
| 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Rijk | 10,3 | 10,9 | 11,7 | 12,6 | 13,2 |
| Gemeenten | 10,1 | 10,7 | 11,1 | 11,8 | 12,5 |
| Provincies | 4,6 | 4,7 | 5,4 | 5,6 | 5,7 |
| Rechterlijke Macht | 2,7 | 2,9 | 3,1 | 3,4 | 3,7 |
| Waterschappen | 2,7 | 2,6 | 2,8 | 2,8 | 3,1 |
| Gemeenschappelijke Regelingen | 4,6 | 4,8 | 5 | 5,4 | 5,6 |
| Defensie | 4,7 | - | - | - | - |
| Politie | 6 | 6,2 | 6,4 | 6,6 | 7 |
Het aandeel medewerkers met een niet-westerse migratieachtergrond is in de afgelopen 5 jaar over de gehele linie sterk toegenomen. Het Rijk en de gemeenten springen er in dit opzicht duidelijk uit met een toename van respectievelijk 10,3 naar 13,2 procent (het Rijk) en van 10,1 naar 12,5 procent (de gemeenten).
De andere sectoren laten ook flinke groeicijfers zien, maar kennen in verhouding tot Rijk en gemeenten een lager aandeel medewerkers met een niet-westerse migratieachtergrond. Het aandeel bij de rechterlijke macht en de waterschappen was in 2021 3,7 en 3,1 procent.
Actualisatie van deze cijfers wordt voor het einde van 2023 verwacht.
Over de data
Voor de sector defensie ontbreken gegevens voor 2018 en latere jaren. Hier wordt de oude definitie van migratieachtergrond van het CBS gebruikt. In 2023 zal de nieuwe definitie gehanteerd worden.