Een integraal buitenlandbeleid

Ieder heeft natuurlijk zijn eigen belangen.
En ieder heeft zijn eigen politieke drijfveer vanuit het departement om wat te doen.
Het kan zijn vanuit veiligheid dat er wordt gezegd:
De KMar moet meer in het buitenland gaan werken, er moeten overal KMar attachés.
Terwijl je dan vanuit Buitenlandse Zaken- perspectief denkt:
Wacht even, wat gaan ze daar dan doen?
Is er misschien al iemand die die agenda volgt en die dat mee kan nemen?
Is er plaats sowieso op de ambassade?
Moeten we daar een verbouwing voor gaan organiseren?
Maar goed, dat valt je dan op. Ieder heeft zijn eigen drijfveer...
zijn eigen politieke belangen vanuit de eigen achterban en Kamercommissies...
die niet noodzakelijkerwijs hetzelfde zijn.
En voor Buitenlandse Zaken zit je daar altijd tussenin.
Want dat streven was echt vanaf die tijd, en ook na de herijking...
Dirk-Jan van den Berg, die toen secretaris-generaal was:
We moeten een geïntegreerd buitenlandbeleid volgen.
Het heeft geen zin om met de rechterhand dit en met de linkerhand dat te doen.
Hoe breng je dat tot stand?
Door alle departementen bij elkaar te brengen.
Hebben die allemaal dezelfde belangen? Nee, niet noodzakelijkerwijs.
Heb jij doorzettingsmacht als Buitenlandse Zaken?
Nee, eigenlijk niet. Want zo zit ons systeem niet in elkaar.
Dat leer je dan ook wel, hè?
Eigenlijk heeft bij ons niemand doorzettingsmacht.
Dat zegt de minister-president toch ook altijd?
'Ik ben slechts primus inter pares. Ik moet de boel bij elkaar houden.'
Dat moet je vanuit Buitenlandse Zaken als het om buitenlands beleid gaat, ook.
Je moet zorgen dat de neuzen één richting uit staan.
Ik denk dat het belangrijk is om als Nederland tot een geïntegreerd beleid...
Het is gek vanuit het buitenland gezien dat het ministerie van Justitie één ding zegt...
Volksgezondheid is iets anders...
en Binnenlandse Zaken weer iets anders. Dan ben je gewoon niet effectief.
Waar ik het veel met Timmermans over heb gehad, is:
Hoe leg je het diplomatieke werk nou uit aan de Nederlandse bevolking en politiek?
Een aantal dingen kan je zichtbaar maken want die zijn duidelijk...
makkelijk te begrijpen en uit te leggen. Bijvoorbeeld economische diplomatie.
Daar had Uri Rosenthal natuurlijk wel gelijk in. Dat is heel zichtbaar.
Een bedrijf gaat naar Vietnam...
kent daar niets of niemand, als het goed is doet hij wel voorbereiding...
dan is het fijn als een ambassade zegt: Je moet bij die zijn...
of dat ministerie of die afdeling. Dat spaart je tijd en moeite.
En deliverables, het contract. -Is dan het contract.
Consulaire dienstverlening. Hoeveel paspoorten geef je af aan Nederlanders die lokaal wonen?
Hoeveel laissez-passés, hoeveel visa? Dat kan je ook inventariseren.
Hoeveel gedetineerden ga je bezoeken?
Woon je... -Dat moest zichtbaarder worden.
En dan kan je ook zien: daarom zit er iemand daar, om dat te doen.
Hoe maak je het werk in de Europese Unie zichtbaar?
Hoe maak je die onderhandelingen in VN-kader zichtbaar?
Hoe maak je het NAVO-werk zichtbaar?
Nu leven we echt in een andere tijd dan 13 jaar geleden.
Je ziet het met de oorlog in Oekraïne. Waarom veiligheid?
Dat was toen nog niet zo zichtbaar, veiligheid.
We hebben toch gewonnen? -De Koude Oorlog hebben we toch gewonnen?
Dus dat moest toen toch. En dat is lastiger uitleggen.
Zeg maar, de theorie was een beetje:
Als je een aantal zichtbare dingen doet, dan kan je op de rug daarvan...
misschien de dingen die minder makkelijk uit te leggen zijn...
draagvlak voor verwerven, voor die rol en voor die activiteit.
Wij hebben heel vaak voorlichters uit het departement gehad...
als ik terugdenk, in mijn tijd.
Maar die waren er echt voor de minister, want die heeft echt wel zijn eigen daarvoor.
Maar die kwamen wel uit het departement.
Daar kan spanning in zitten.
Voor de minister kan er iets belangrijker zijn dan voor het departement.
Daarom zijn die functies ook zo cruciaal, dat daar iemand op komt te zitten...
die begrijpt dat allebei die aspecten belangrijk zijn.
Bemoeide jij je daarmee?
Ja, met de benoemingen natuurlijk altijd wel.
En wat ik ook lastig vond, ook al een paar keer meegemaakt...
als het echt niet klikte...
Er zit een team natuurlijk als een minister komt. Wat doe je als het echt niet klikt?
Wat doe je? -Ja, wat doe je?
Dat vind ik heel moeilijk om daar een recept voor uit te schrijven, van:
Je houdt altijd vast aan die mensen die er zitten, en daar doe je het maar mee.
Tot: O, u vindt die mensen niet leuk, minister? We halen een heel blik nieuw.
Met de olievlekwerking in de organisatie.
Dus ik vind altijd dat je het moet proberen met elkaar.
En dat is ook wel een paar keer gebeurd.
En als je dan...
Dan kom je op een moment dat het toch echt niet gaat.
En dat vind ik als SG één van de lastigste momenten.
Want wat laat je dan zwaarder wegen?
En daarom is SG-schap ook niet een wetenschap, maar het is een kunst.
Dan moet je alle aspecten wikken en wegen.
Is het echt persoonlijk of is het inhoudelijk?
Kan het echt niet of is het een kwestie van iets meer tijd geven?
Blijft het een zeurende, etterende wond of gaat het helen op een gegeven moment?
Ja, en daar moet je afwegingen in maken.
Je moet het, als je toch besluit om mensen te vervangen, goed kunnen uitleggen.
Het is natuurlijk nooit leuk, ik denk dat mensen het uiteindelijk begrijpen en accepteren...
maar leuk is het natuurlijk niet. -Uiteindelijk, de bottom line is:
Die ambtelijke dienst moet zich aanpassen op wat voor manier dan ook.
Die bewindspersoon is wie die is. -Geldt dat ook voor de bestuursraad?
Uiteindelijk ook voor de bestuursraad.
Er zijn natuurlijk ook wel eens DG's en ook vast wel eens SG's geweest...
waar de bewindslieden van zeiden: Nee, met deze persoon kan ik echt niet uit de voeten.
Als ik bel wordt er bijvoorbeeld niet opgenomen.
Ja. -Ja.
Ja, weet je... -Tuurlijk.
Maar dat zit je als SG best lastig als het een DG betreft.
Heel erg. -Je wil collegiaal zijn in de bestuursraad.
Dat zijn ook van die onderwerpen waarvan je bijna het gevoel hebt:
Dat kan je bijna nooit helemaal goed doen, want er is altijd wel iemand die pijn lijdt...
of zich beschadigd voelt.
Dus dat op een goede manier doen, is een belangrijke verantwoordelijkheid die je hebt.