En toen gebeurde die vliegramp. We konden daar niet in. Er werd naar Defensie gekeken van: help. En dan is militair advies geven ineens wel heel spannend, want dan geef je ineens advies.. Want er was ook een scenario van: we gaan toch. Ja. Dus ik heb verschillende scenario's voorbereid, ook over geadviseerd.
Oplopend van blijven duwen tot we er toegelaten worden, tot en met forceren dat we erin gaan. En we gaan die stoffelijke overschotten bergen, koste wat kost. Die, daar zitten heel veel scenario's tussen. Nou, die hebben we uitgewerkt. Die hebben we gepresenteerd tot in de ministerraad, in het Catshuis. Maar er was op dat moment wel een bereidheid om te doen wat nodig was, politiek. En dan drukt er veel verantwoordelijkheid op je schouders.
Op het moment dat je dan zegt van: ja, we moeten die militaire optie doen, want die andere die werken niet, dan was er een bereidheid om dat ook te doen. Er was ook vertrouwen in dat advies om dat te doen. Maar je weet dat als je daar wat zwaarder militair in gaat, en er staan tienduizenden Russische militairen op een excuus te wachten, dat je daarmee een enorm conflict kan, ook kan gaan triggeren. Er zit ook een grote NAVO-context aan vast. En voor je het weet kom je in Wereldoorlog III terecht, bij wijze van spreken. Dus dat is wel het enorme spanningsveld waarin je dat moment...
En de tijd, het ging daarom uren. Dat ging niet om, je had niet heel veel tijd. Maar dan bel je dus ook met NAVO? Ja, ik bel met NAVO. Ik bel met SACEUR.
Ik, we hadden natuurlijk, Australië zat hier dik in. Dus ik had om de paar uur contact met Australië. Dag en nacht ging dat door. Natuurlijk een enorm tijdsverschil ook. En je kende de Australiërs uit Uruzgan? Nou de nieuwe CdS.
Dus die heb ik binnen een uur leren kennen en binnen een dag waren we dikke vrienden. Was dat Angus Campbell? Nee. Was een nieuwe. En, maar we zijn hele grote vrienden geworden, en door, ook door hebben meegemaakt. Maar ja, dan moet je ook internationaal, moet je wel even ook elkaar weten te vinden, en zorgen dat je dat meeweegt daarin.
Dus onze insteek was zo civiel als mogelijk. En daar gingen we maximaal op inzetten, maar ondertussen wel voorbereiden dat wij er wat zwaarder militair in zouden moeten. Dus we hebben al bepaalde militaire voorraden in, materieel, hebben we al naar voren gestuurd, hebben we al daar gepositioneerd. Uit Australië militairen overgevlogen om eenheden te formeren en voor te bereiden. Er stonden al pallets in Oekraïne? Sorry?
Er stonden dus al pallets of spullen in Oekraïne? Ja, klopt. Australië werd geïntegreerd in onze staf. Allemaal binnen een dag, allemaal heel snel. Australische vliegtuigen, die grote C-17's, werden in Eindhoven gestationeerd.
Dus allemaal binnen één, twee dagen was dat allemaal georganiseerd, om daar slagvaardig te kunnen acteren. En gelukkig was het uiteindelijk niet nodig, maar dat is wel de wake-up call geweest. Daarin zagen we ook - ook voor ons - dat die Russische dreiging heel indringend was. Daarna kreeg je natuurlijk de hele Krim en de annexatie van de Krim. Het hele Groene mannetjes verhaal. En is dat verder gaan escaleren.
En vanaf, toen stond het echt wel op onze radar. Het stond op jullie radar. Dus dat is ook onderdeel van die narratief geworden. Het stond op jullie radar, maar het stond niet maatschappelijk en politiek in Nederland op de radar. Er werd lacherig gedaan over die groene mannetjes. Dus jij had in het construeren, herconstrueren van het narratief, intern was het kwartje misschien wel gevallen, maar bij de clubs die je moest gaan overtuigen veel minder.
Nee, daar hadden we een hele lange weg te gaan, want dan, voor je het weet ben je toch weer die koude oorlogman, die oude koeien van stal haalt. Dus die bewustwording is best wel lastig om dat te controleren. Wat we wel hebben gedaan, is met de inlichtingendiensten daar briefings over gegeven. Dus ook in de aanloop naar het regeerakkoord toe, heb ik zelf een briefing gegeven in het formatieproces, samen met de beide hoofden van de inlichtingendiensten. Omdat in de, in het narratief zit natuurlijk dat door het ijs zak deel, maar zit ook wel het dreigingsdeel en het free-ridersdeel bij de NAVO.
Die drie delen zaten daarin. En dat dreigingsdeel, daarin werd natuurlijk de Russische dreiging wel wat dominanter. Het werd ook duidelijker dat we ook die eerste hoofdtaak van conventionele oorlogvoering, dat we dat niet zomaar konden, aan de kant konden zetten. En ook de NAVO drukte daar wel op. Dus die druk konden we ook gebruiken, dat we eigenlijk een te licht, te lichte Defensieorganisatie hadden voor de taken waar we voor stonden. Toch was het uiteindelijk het echte keerpunt, politiek-maatschappelijk, was de invasie. De tweede invasie.
Dat heeft zeven jaar geduurd. Ja. Zes, zeven jaar ben je dan aan het schaven en het boren, maar uiteindelijk heb je dan toch die externe gebeurtenissen nodig om echt, als het ware... Om de grotere stappen te kunnen zetten. Ja, maar het heeft wel toen - denk ik - een proces in gang gezet richting die twee procent. Dus ook in de jaren daarvoor voor Oekraïne al, werden, werd er keer op keer geïntensiveerd op Defensie. En dat werd vooral in, gebruikt om te repareren. Dat werd voor een deel gebruikt om met name in nieuwe capaciteiten, met name het informatiedomein en de lange afstand, om daarin te investeren.
En ik denk Oekraïne, heeft dat een, echt een verder, een enorm momentum gegeven inderdaad. Dat was de wake-up call die ook maatschappelijk aansloeg. En als het maatschappelijk aanslaat, slaat het ook politiek aan. Ja. Nee, ja, zo is het natuurlijk. Dat is ook de bedoeling in een democratie. Ja, helaas is dat nodig. Dus helaas is er een crisis nodig.
Helaas moeten mensen het eerst voelen voordat we acteren. En dat vind ik gewoon een grote tekortkoming. Ik vind regeren, is vooruitzien. Regeren betekent ook dat je niet alleen maar kan doen wat de mensen vinden dat er moet gebeuren. Dat moet ook gebeuren, je moet de lopende crisis natuurlijk ook kunnen beteugelen. Maar je hebt een grotere verantwoordelijkheid. En die grotere verantwoordelijkheid is ook naar de problemen van morgen kijken. En dat vinden we heel lastig.
We zijn toch wat kortetermijner gericht. Het populisme heeft daar ook aan bijgedragen, maar alle politieken maken zich daar toch wel een beetje schuldig aan, dat we heel erg bezig zijn met het bedienen van de dag van vandaag. Zie jij daar een, dan ook pratend als ervaren public servant ambtenaar van al die decennia, hebben we, doen we institutioneel genoeg om het in ieder geval de, die lange termijn blik dat regeren is vooruitzien, een kans te geven? Hebben we een voldoende rijke conversatie, ambtelijk, denktanks, et cetera, over de lange termijn, of laten we gaten vallen? Nee, ik denk het niet. Ik denk dat het een traditionele fout is. Eisenhower zei het al van: my daily struggle is the struggle between the urgent and the important. En hij moest toen al toegeven, die urgent, dat dat meestal wint.
En dat is - denk ik - in de huidige politiek ook het geval. Wat niet altijd verwijtbaar is, hoor. Het is ook een beetje een resultante van de tijd waar we in zaten. Wij komen uit 80 jaar stabiliteit. Uit 80 jaar vrede. We hebben in die vrede heel veel kunnen uitbesteden. We hebben onze productie uitbesteed aan China, onze energie aan Rusland en aan het Midden-Oosten, en onze veiligheid aan Amerika.
En daar hebben we heel rijk op kunnen worden. We hebben onze welvaart tot ongekend niveau kunnen ophoesten. Een enorme welvaartsstaat kunnen opbouwen over de ruggen daarvan, maar daarmee hebben we ook onszelf heel kwetsbaar gemaakt en heel afhankelijk. En ik denk dat we nu in een tijdperk terechtkomen waarin wij onszelf weer, ons eigen mannetje moeten kunnen staan, en weer eigen weerbaarheid moeten creëren. En die afhankelijkheden, die zal je altijd blijven houden, maar daar moeten we - denk ik - nu anders naar gaan kijken van: hoe kunnen we afhankelijk zijn daar waar het geen kwetsbaarheid wordt? En we zien nu ook in de trade wars en in de hele geopolitieke dynamiek die gaande is, dat afhankelijkheden instrumenten worden.
Instrumenten in machtspolitiek.