Inzicht in de werkbeleving in de publieke sector: onderzoeksnotities Werkonderzoek 2022 gepubliceerd
Om inzicht te krijgen in de werkbeleving van werknemers in de publieke sector voert het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) een keer in de drie jaar, in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het programma Venster voor Medewerkers (ICTU), het Werkonderzoek uit. Voor de Staat van de Uitvoering zijn door ICTU verschillende analyses uitgevoerd in coproductie met wetenschappers. De thematische notities die op basis van de analyses zijn geschreven door ICTU, zijn nu beschikbaar op de website van de Staat van de Uitvoering.
Het Werkonderzoek is door het CBS onder bijna 100.000 werknemers uitgezet in het eerste kwartaal van 2022.
De resultaten
In de bundel zijn de resultaten opgenomen van vijf afzonderlijk leesbare onderzoeksnotities. De conclusies en aanbevelingen worden in dit artikel kort samengevat en toegelicht binnen de publieke sector. Voor het hele onderzoek verwijzen we naar de website van Staat van de Uitvoering.
Managementpraktijken (prof. dr. Harry Garretsen, dr. Maite Laméris en prof. dr. Janka Stoker, Rijksuniversiteit Groningen)
Het onderzoek over managementpraktijken gaat onder andere over talentmanagement, prestatiemonitoring, doelen stellen en belonen. Er zijn significante verschillen in managementkwaliteit binnen verschillende sectoren van het openbaar bestuur. Het Rijk scoort over het algemeen beter dan de gemeentes, de gemeenschappelijke regelingen en de rechterlijke macht, maar minder goed dan de ZBO’s en de benchmark sector ‘markt’.
De resultaten maken duidelijk dat er binnen het openbaar bestuur ruimte is voor verbetering van de managementkwaliteit en dat, in ieder geval voor het Rijk en ZBO’s, een hogere kwaliteit van management samengaat met betere prestaties.
Werkklimaat (dr. Rick Borst en prof. dr. Mirko Noordegraaf, Universiteit Utrecht)
Het onderzoek naar het werkklimaat richt zich op verschillende aspecten van het werkklimaat (wendbaarheid, leervermogen, samenwerking, missiegedrevenheid en maatschappelijke betrokkenheid) en de balans daartussen in publieke organisaties. Uit het onderzoek blijkt dat het leervermogen, de missiegedrevenheid en de maatschappelijke betrokkenheid hoger worden beoordeeld door medewerkers in de uitvoering dan in beleid-georiënteerde organisaties. Tegelijkertijd wordt de samenwerkingsgerichtheid juist hoger beoordeeld door medewerkers in beleid-georiënteerde organisaties dan in de uitvoering.
Het is van belang dat publieke organisaties een balans zoeken tussen de inzet op de werkklimaataspecten en het voorkomen dat er te veel gefocust wordt op een enkel aspect van het werkklimaat. Dit komt zowel de werkbeleving van medewerkers als de werkprestaties ten goede.
Sociale veiligheid (prof. dr. Sandra Groeneveld, Universiteit Leiden)
Het onderzoek naar sociale veiligheid richt zich op ongewenste omgangsvormen, het creëren van een veilig werkklimaat en de gevolgen van een (on)veilig werkklimaat. Ongewenst gedrag door burgers en klanten komt binnen het Rijk in de uitvoering vaker voor dan binnen beleid en bedrijfsvoering. Ongewenst gedrag door collega’s en leidinggevenden in het openbaar bestuur komt minder vaak voor dan ongewenst gedrag door burgers en klanten. Toch heeft bijna 11% van de medewerkers bij het Rijk en de ZBO’s aangegeven dat ze het afgelopen jaar te maken hebben gehad met verbale agressie of pesten door leidinggevenden of collega’s. Ruim 12 procent van de medewerkers binnen beleid en ruim 10 procent binnen bedrijfsvoering heeft verbale agressie van leidinggevenden en collega’s ervaren. Dit percentage ligt in de andere domeinen, zoals de uitvoering, lager. Pestgedrag door leidinggevenden en collega’s wordt binnen de uitvoering echter vaker ervaren (ruim 11%) dan in de andere domeinen.
Om een veilig werkklimaat te creëren speelt de leidinggevende een belangrijke rol. Op basis van de analyses blijkt verder dat een veilig werkklimaat positief van invloed is op de adaptiviteit (leervermogen en wendbaarheid) en maatschappelijke betrokkenheid van overheidsorganisaties. Op basis van het onderzoek wordt het belang benadrukt van: voortdurend aandacht hebben en monitoren van een veilig werkklimaat, een veilig werkklimaat onderdeel maken van de organisatiestrategie en sociale veiligheid als speerpunt gebruiken in de selectie en ontwikkeling van leidinggevenden.
Integriteit (dr. Toon Kerkhoff en prof. dr. Zeger van der Wal, Universiteit Leiden)
Het onderzoek over integriteit richt zich voornamelijk op de integriteitsbeleving van medewerkers en de druk die medewerkers ervaren vanuit het management of bestuur. Zowel de beleving als de druk zijn in 2022 in positieve zin verbeterd ten opzichte van het Werkonderzoek 2019.
Leadership matters: (transformationeel) leiderschap en werkklimaat zijn van grote invloed op integriteitsbeleving. Wanneer medewerkers positief naar hun leidinggevenden en cultuur kijken, zijn hun opvattingen over integriteit ook positiever, en ervaart men (andersom) minder integriteitsdruk. Ook deze observaties komen overeen met die andere studies die laten zien dat leiderschap en cultuur vaak effectiever en op z’n minst aanvullend zijn op hardere beleidsinstrumenten zoals codes en regelingen. Dit past ook helemaal bij de beweging van integriteit 1.0 (nadruk op ‘hard controls’), via integriteit 2.0 (nadruk op ‘soft controls’) naar integriteit 3.0 (professionaliteit en vakmanschap).
Kwaliteit van de bedrijfsvoeringsfuncties (dr. Mark Huijben, Sil Vrielink en dr. Tessa Janssen, ICTU)
Bedrijfsvoeringsafdelingen (HRM, Financiën, Communicatie, Inkoop, ICT, et cetera) vervullen tezamen met het management een belangrijke rol, namelijk het sturen en ondersteunen van de organisatie. Het onderzoek naar de kwaliteit van de bedrijfsvoeringsfuncties richt zich op het oordeel van werknemers over de bedrijfsvoeringsfuncties in hun publieke organisatie.
Van de overheid als geheel beoordeelt 14% van de medewerkers de bedrijfsvoeringafdelingen als onvoldoende, 57% als goed en 29% als voldoende. De verschillen tussen functionele gebieden en tussen sectoren zijn echter groot. Overheids-breed scoren vooral HRM, inkoop en communicatie minder goed. Het oordeel over de financiële en juridische functie is juist positief. Binnen het Rijk blijkt dat agentschappen/diensten, beleidskernen en toezichthouders minder tevreden zijn over hun bedrijfsvoering dan ZBO’s.
De kwaliteit van de bedrijfsvoering blijkt van groot belang te zijn voor het functioneren van de organisatie als geheel. Er is te zien dat goede scores voor de kwaliteit van de bedrijfsvoering sterk samenhangen met de aantrekkelijkheid van de organisatie als werkgever. Ook is er een sterk verband tussen de kwaliteit van de bedrijfsvoering en de efficiency en effectiviteit van de organisatie.
Meer weten?
De notitiebundels zijn te raadplegen via de website van Staat van de Uitvoering.